Mam jednak nadzieję, że na kartach niniejszej książki zdołałem przekonać czytelnika, że historia to nie jedynie, jak to ujął pewien cynik, jeden cholerny fakt po drugim. Naprawdę istnieją w niej pewne ogólne prawidłowości, a poszukiwanie ich wyjaśnienia bywa równie owocne, co fascynujące”.

Gdybym zadał pytanie, z czym kojarzy się nam historia, to zdecydowana większość odparłaby, że z datami. Daty, fakty, wydarzenia, bitwy, imiona władców i królów. Pełne są ich wszystkie podręczniki do historii. Czasem ich „wkuwanie na pamięć” bywa dla niektórych tak męczące, że posuwają się oni do stwierdzenia, iż historia jest nudna. Tymczasem to jedna z najciekawszych dziedzin nauki.

Zupełnie inne spojrzenie na historię proponuje nam Jared Diamond w swojej książce „Strzelby, zarazki, stal. Krótka historia ludzkości”. Ukazała się ona nakładem wydawnictwa Zysk i S-ka. Publikacja ta zdobyła nagrodę Pulitzera i została uznana za najlepszą popularnonaukową książkę roku. Naszą uwagę od razu przykuwa jej objętość – całość liczy grubo ponad sześćset stron.

Jednak w tej historii ludzkości nie ma dat, opisów bitew czy genealogii panujących władców. Autor stara się uchwycić pewne ogólne procesy, które sprawiły, że świat, jaki znamy, wygląda tak, a nie inaczej. Czy w ogóle jest to możliwe? Czy można znaleźć przekonującą odpowiedź na pytanie, dlaczego to Europa i Europejczycy zdominowali historię świata? Jak to się stało, że kontynent, który jeszcze w XV wieku ustępował innowacyjności krajom islamu czy Chinom w krótkim czasie zdominował pozostałe cywilizacje? Czy w istocie musiało tak być? Oczywistym jest fakt, że to Europejczycy odkryli Amerykę i podbili tamtejsze państwa. Jared Diamond każe nam się zastanowić, czy mogło być odwrotnie? Czemu to Inkowie nie wyruszyli w drogę i nie podbili Hiszpanii?

Sama książka została podzielona na cztery części. W pierwszej z nich autor proponuje krótki wykład, opisując dzieje człowieka do końca ostatniego zlodowacenia. Drugi rozdział to próba opisania, w jaki sposób środowisko naturalne wpływa na bieg dziejów. Temu zagadnieniu zostało poświęcone w książce sporo miejsca. Dlaczego człowiek udomowił właśnie te konkretne rośliny i zwierzęta? Czy mieszkańcy Afryki mogli udomowić zebry? Jak długo musiała ewoluować kukurydza, aby być zbożem przydatnym dla ludzi? Równie fascynujący jest fragment, opisujący zderzenie Europy i Ameryki. Jak to się stało, że Pizarro, będąc na obcym terytorium, zdołał pokonać imperium Atahualpy? Jakie czynniki o tym przesądziły? Czy wynik tego starcia był z góry przesądzony?

Część II skupia się na „początkach i rozwojowi produkcji żywności”. Istotnie, był to krok milowy w historii ludzkości. Autor udowadnia, że produkcja żywności przyczyniła się do powstania silnych i nowoczesnych państw. Jednak po raz kolejny stawia przed nami pytania. Dlaczego proces ten gładko przebiegał w jednych częściach świata, podczas gdy gdzie indziej prawie w ogóle nie zaistniał? Co o tym przesądziło? Czy wpływ na to miały warunki naturalne, panujące na danym obszarze, czy konkretne cechy zamieszkujących go ludzi? W trzeciej części przeczytamy o ewolucji zarazków, typowych dla dużych skupisk ludności. Prześledzimy także drogę „od żywności do strzelb, zarazków i stali”. Kolejnym ważnym etapem w historii ludzkości jest wynalazek, bez którego dziś nie wyobrażamy sobie życia. Mam na myśli pismo. Umiejętność pisania i czytania o niezwykle istotny czynnik w rozwoju państwowości.

Ostatnia część publikacji zabiera nas w podróż dookoła świata. Autor stara się odnieść swoje wnioski do konkretnych krajów, takich jak: Australia, Chiny, Japonia czy wyspy Pacyfiku.

Autor ma świadomość tego, że nie sposób w jednej książce wyjaśnić dziejów wszystkich kontynentów w ciągu ostatnich 13 tysięcy lat. Niemniej jednak żywi nadzieję, że zdołał zidentyfikować kilka istotnych czynników, które pomagają nam je zrozumieć

„Strzelby, zarazki, stal. Krótka historia ludzkości” to dość ciekawa pozycja, która proponuje nam inne spojrzenie na historię ludzkości. Niemniej jednak książka jest momentami dość nużąca. Niektóre swoje tezy autor niepotrzebnie powtarza. Lektura dla zainteresowanych odpowiedzią na pytanie: „dlaczego historia ludzkości potoczyła się inaczej na poszczególnych kontynentach”? Czy autor na nie odpowiedział? Przekonajcie się sami.

Wojciech Sobański