W zamyśle komunistów środowiska twórcze miały legitymizować system w zamian za przyzwolenie na uprawianie swojego zawodu. Na wszelkie próby łamania dyscypliny ideowej i światopoglądowej władze odpowiadały zdecydowanym sprzeciwem i represjami. Nie oznaczało to, że nie zdawały sobie one sprawy z tego, że ludzie wywodzący się z tych środowisk wymagają innego podejścia, innych bodźców, by w pełni realizować powierzone im zadania. Starały się im to zapewniać poprzez cały system przywilejów i nagród. Z drugiej strony środowiska twórcze poszukiwały swojego miejsca w państwie totalitarnym, z zachowaniem poczucia osobistej wolności. Z czasem ta ich własna przestrzeń zaczęła się poszerzać i znacząco wpływać na postawy twórców wobec władz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej i całego systemu.