Dzieje Polskiej Organizacji Wojskowej obrosły w wiele legend. Mitologizacja rzeczywistości, dokonywana ze względów politycznych już od momentu narodzin organizacji, przesądziła o społecznie funkcjonującym obrazie konspiracji, w poważnej mierze niezgodnym z historycznymi realiami. Już samo występowanie nazwy Polska Organizacja Wojskowa nie było chronologicznie tożsame z działalnością organizacji będącej przedmiotem niniejszej rozprawy. Organizacja została utworzona w sierpniu 1914 r., kiedy ta odcięci w Warszawie linią frontu od dowództw galicyjskich działacze Związku Walki Czynnej i Polskich Drużyn Strzeleckich postanowili podjąć podziemną działalność wojskową wymierzoną przeciwko Rosji. Powołana w ten sposób do życia struktura konspiracyjna nie otrzymała sprecyzowanej nazwy. Ustalił ją dopiero T. Żuliński, emisariusz J. Piłsudskiego, który przybył do Warszawy w październiku 1914 r. Przyjęta z opóźnieniem nazwa znacznie przeżyła samą organizację. Kiedy w grudniu 1918 r. POW została rozwiązana, a jej członkowie wcieleni do armii, identyczną nazwą nadal posługiwały się agendy Wojska Polskiego i samodzielne związki militarne, z najbardziej znaną Polską Organizacją Wojskową działającą w czasie powstań śląskich. Losy i funkcjonowanie tych struktur stanowiły jednakże odrębny problem.
Przedmiotem rozprawy są więc dzieje Polskiej Organizacji Wojskowej działającej w latach I wojny światowej. Najwięcej uwagi poświęcono wzrostowi znaczenia organizacji w planach i poczynaniach piłsudczyków. Jest bowiem rzeczą fascynującą, jak doszło do tego, że konspiracja wojskowa, której przed 1914 r. w ogóle nie uwzględniano w koncepcjach działania, w momencie zakończenia wojny była głównym czynnikiem decydującym o znaczeniu całego ruchu.

źródło opisu: Zakład Narodowy im. Ossolińskich / Polska Akademia Nauk ( PAN ) 1984

źródło okładki: zdjęcie autorskie