Umysł wyzwolony otwiera czytelnika na te nurty myśli teologicznej, o których - wyjąwszy krąg specjalistów - niewiele w Polsce wiadomo: na istnienie teologii otwartej, w kwestiach religijnych konsekwentnie posługującej się językiem Soboru Watykańskiego II, określonego przez Johna O'Malleya jako przejście od „nakazów do zaproszeń, od praw do ideałów, od definicji do tajemnicy, od gróźb do przekonywania, od zmuszania do respektowania sumienia, od monologu do dialogu, od rządzenia do służenia, od wykluczania do włączania, [...] od wrogości do przyjaźni, od rywalizacji do partnerstwa". Z takiego właśnie punktu widzenia patrzy autor na Kościół i katolicyzm (ze szczególnym uwzględnieniem katolicyzmu polskiego), skupiając się na refleksji historycznej, teologicznej i antropologicznej. Wynikiem przeprowadzonej przez niego analizy - niepozbawionej emocji, odwołującej się także do doświadczeń osobistych - jest wizja współczesnej religii katolickiej jako zjawiska, które ma coraz większe znaczenie i wydaje się nieuchronnie ewoluować w stronę twórczego dialogu z otaczającym światem. Przeciwnego zdania jest jednak - jak przekonuje Obirek - duża część najwyższych władz kościelnych, które zwierają szeregi i przyjmują postawę konfrontacyjną.