Wanda Skalska

Publikacja „O Żydach w Koszalinie” budową przypomina kilkuwarstwowy tort. To składanka tekstów różnych. Rodzaj mozaiki. Spotkamy tu i esej historyczny, i elementy kronikarskie, i publicystykę, i archiwalia, i poezję wreszcie.
Wydawca i autor zaznaczają, że książka ta jest pierwszą próbą zebrania wiedzy o losach żydowskich mieszkańców Koszalina w latach 1700-1945. Zawarte tu szkice do zbiorowego portretu łączą się z informacjami archiwalnymi i z autorską refleksją nad tożsamością dzisiejszych koszalinian na polskim Pomorzu. Szczególnym impulsem dla powstania tego tomu był powrót do rodzinnych korzeni profesora Leslie Barucha Brenta z Londynu (ur. w 1925 r. w Koszalinie) i upamiętnienia obu cmentarzy żydowskich w latach 2005-2006.

Przyjrzyjmy się książce bliżej.
Trzonem są materiały zawarte w części pierwszej. Mowa tu między innymi o osadnictwie żydowskim na Pomorzu, o dziejach gminy synagogalnej, o Borchardtach – dynastii przedsiębiorców koszalińskich oraz o Lotharze Baruchu i jego rodzinie przed Zagładą.
Dalej mamy trzy aneksy.
Pierwszy aneks to archiwalia dotyczące Żydów w Koszalinie: nieliczne zachowane zapisy urodzeń, rejestracja małżeństw, księgi zmarłych oraz lista cmentarna z LBI (Nowy Jork).
Aneks drugi przenosi nas w świat poezji. Autor pomieścił tu blok wierszy i poematów (np. „Wielki szabat paschalny”). Część z nich – jak choćby „Drzewo blasku. Midrasz o kołobrzeskiej menorze” - publikowana była wcześniej na łamach pism. Teraz, zgrupowane w jednym miejscu, wokół tematów biblijnych i żydowskich, niosą szczególny wydźwięk.
Ostatni aneks zawiera materiały dydaktyczno-publicystyczne. Mowa tu między innymi o Kołobrzeskich Dniach Tolerancji, o podręczniku Fundacji Shalom i programie Muzeum Historii Żydów w Polsce oraz o scenariuszu katechezy w klasach ponadgimnazjalnych. Całość domyka Medytacja o drodze z Echt do Auschwitz (1-9 sierpnia 1942 roku) - „nowenna europejska” ze św. Edytą Stein – Teresą Benedyktą od Krzyża.

Powiedzmy sobie wyraźnie: ta publikacja, w strukturze nieco chaotyczna, zbudowana z okruchów i szczątków ocalałych dokumetów, jest ważna nie tylko historycznie, ale i kulturowo.
I – jak skromnie zaznacza H. Romanik w przedsłowiu – choć nie jest to monografia, a raczej przyczynek do dalszych badań, rozproszone judaika pomorskie wcześniej czy później powinny zostać opracowane. Winniśmy jesteśmy tego choćby przez Pamięć, które jest jedną z kotwic naszego jestestwa, naszej ludzkiej tożsamości.

Latarnia Morska 4/2006